55 8925 1325 [email protected]

IN ATL IN TÉPETL

Francisco Xavier Martínez Esponda

Francisco Xavier Martínez Esponda

Licenciado en Derecho por la Universidad Iberoamericana (2002-2006) con mención honorífica y Maestro en Ecología Tropical por parte del Centro de Investigaciones Tropicales (CITRO) de la Universidad Veracruzana (2014), con mención Honorífica. Ha colaborado como abogado en Litiga, Organización de Litigio Estratégico de Derechos Humanos A.C. (Litiga OLE) y en el Centro Mexicano de Derecho Ambiental, A.C. (CEMDA) ha sido director regional de la oficina Golfo de México (2013-2016) y actualmente se desempeña como director operativo. Una de sus las líneas principales de trabajo son los derechos humanos de los pueblos indígenas y comunidades equiparables, el patrimonio biocultural y la construcción del Estado pluricultural en México.

Ijuak ixpoliuij in uejueyi chiualistalnamikilismej oso tein keniuj sé kitokas in yankuikchiualismej

Ikan in yekinika taselolpan chikauak metsti nimatami nikyektalia se tanemilil nekeman nikualnemilitiuits, seki tekiuanimej uitse, okseki tekiuanimej panouaj, una in tatsintokalis ipa yetok: toni moneki sé kichiuas ika in tokniuan uan in xolalmej tikpiyaskej se kuali nemilis?

       In noojtokalis isepan  sé nechikolis tein toueyialtepetakaj mexika niojtoka ininsepan itech xolaltalnamikilis uan tiksenixejekouan uan tikinixnamikij seki uejueyi chiualistalnamikilismej[1]. Yon ome talnamikilismej mokualnextiyaj mochikaujkayotiaj ika in tokniuan ma nemikan kemej nikijtoua, in tein nikitstiuits eski kualkuij taman chiualis.

      Niknextia, ika moitas, seki tein ueyialtepetekiuaj teixpantiya, kmej in talnamikilis Hidroeléctrico La Parota, in Autopista Lerma- Tres Marías, in talnamikilis ika moueyichiuas in Puerto de Veracruz, in amat ika uelis se kitokas in Soya transgénica, in talnamikilis ika sé kiyankuilis in uejkaujkayotatokalis (MasAgro), In Refinería de Dos Bocas, in Tren Maya uan in Tren Transísmico. ¿Toni ika nochiujkej? Achto, in tekitilismej kipiyaj uelitilis ika chikauak kiixpataskej, ika eliuisyot, in xolapantakaj uan xolalpantalmej kampa mokalakiaj. Opatika, nochimej, kiteixppantijkej monekij ika moueyichiuas in toueyi altepetakaj, uan ijkón, moyekixtalijkej ika kiuejueloskej in maseualsentekitilis uan in maseualsenemilis; uan expatica, kinemilijkej uan kiixtalijkej  amo ompakayomej uan amo ompa intalpan.

        Kemej nikinualitstiuits in talnamikilismej, maski moyeknemiliaj, mokalakiaj maseualtalpan uan kinajchiuaj xiujtekiuanimej uan maseualtanauatilmej uan amo kikauaj ok in maseualxolalmej maj kiseuikakan in tein in uejkaujinaxka uan ininsenemilis, kitsinkixtiaj inin sentalnamikilis, kiauichiuaj in taltikpakixualis, kipataj in keniuj mosenuikaj ijuak kalakij oksekokayomej (v.g.  Tekitiloyan, Tekitinij, noiujki in eliuisyonechikolmej); ika nojón, in uejueyi chiualistalnamikilismej uelij senyaskej iuan in eliuisyot uan in eliuispouijkayoitalis in tokniuan tein Derechos Humanos. Teiknelti se kita sayo ika tatanij  tein eski mochiuaj uan amo moita keniuj takuejmolouaj in teuanti, in techyeualouaj uan in uejkaujkayotalnamikilis kampa motaliaj. ¿Ox neli motelneki in motenmachiya itech in hidrocarbusros ika se mochikaujkatis ijuak tikpiyaj se ueyi semanauaknekokol?, ¿akonimej tatanij?, ¿akonimej tapolouaj?

         In altepemej uan xolalkonemej kinixnamikij in uejueyi chiualistalnamikilismej, itech ininsenyolchikaualis, okseki yoltokchiualistalnamikilismej ika kitemouaj tei yejua kitelnekij 

peuaj ika monojnotsa mosenixejekolitiaj inin tamatilis uan motekipanouan ika tein yejuan kipipiyaj. Kemej ueyineskayomej onkak miak itech in ueyi altepetl, nej nikinextiya kemej in mochiua itech xolalmej zapotecas, itech Sierra de Juárez[2] uan tein mochiua itech Cooperativa Tisepan Titataniskej, ne Sierra Norte de Puebla[3].

       Niteuantik itech yon chiualismej ika moyolchikauaj uan taixnamikij itech seki altemej uan seki xolalmej, nechkaujkej nikitas ininsenyochikaualis uan ininsenepaleuilis. Sé tonal, niteuantia itech se nechikol ika  kipaleuiskej inintalpan, moixejekoltijkej in talnamikilis in sé subestación kinekia in CFE kichijchiuas ika kininejnemiltis seki tsikitsitsin hidroeléctricas itech sé uejkaujkaatauit ininaxka in maseualmej uan totonacas ika in xolopijyot kininmakaskej kachi miak tit. Satepan in xolalmej kichiujkej miak tatsintokalis uan kiajsikej in momoxtik hidroeléctricas amo kinchiuiliskiaj tit, ta ika kinejnemiltiskiaj chiualismej teaxka uan sé minera; oksé tein kiajsikej ika in tatsintokalis katkaj seki sayoj kininxejxelojkej tepitsin uan in tekiuaj kinkauak maj kichiuakan inintaixejekolis tein kinyeualojtok no maxexelijtokan uan ijkón amo moita keniuj kikokouaj in atauit uan in kuoujtataselot mesofilo. Ijkón, ne xolalmej kitaminemilijkej yon ueyi talnamikilis chiualis amo motelneki uan ika kikixtiliskej itelnekilis in ueyi talnamikilischiualis kisenemilijkej ojtokaskej ininseltij kiajsiskej ininchikaukatit ika in tonalpáneles ininchan oso kichiuaskeh in tit ika tsikitsitsin chiualoni kemej nekeman kixmatij keniuj mosentilia miak at, moijtoskia, kipiyaj tonika mochiuas ompa yejuan kisenemilijkej.

        Kemej yekinika nitatsintokaya, niknemilia in tamitalnamikilis eski neli: in keniuj monemilia aman in uejueyi talnamikilischiualismej moneki maj moelkauakan, moyekixejekos uan nejín taixejekolis yankuik moneki peuas ininseltij in xolalmej ika in ixtamatilis kipiyaj uan inintanojnotsalis. Yejua in tamachtilis techtayokoliaj in xolalkonemej uan altepemej ika nochi tinemiskej ika yektilis, ika poujkayot uan yeknemilis. Oksé altepet México uelis.

P.D. Takan aksá kinekis oksé tanemililis ika neskayot itech nejín, nikinyoleua maj kiixpouakan in tapoual Asterix uan Obelix motokaitiya “La residencia de los dioses”. In neskayot yetok itech Youtube.

Tapaleuij María Isabel Noriega Armella.

Kitalij maseualkopa Francisco Sánchez Conde.


[1]Por este concepto suele entenderse procesos de inversión de capital público y/o privado, nacional o internacional, para la creación o la mejora de la infraestructura física de una región determinada, la transformación a largo plazo de las actividades productivas con los correspondientes cambios en el uso de la tierra y los derechos de propiedad sobre la misma, así como la explotación en gran escala de los recursos naturales. Los megaproyectos abarcan principalmente a los sectores minero, turístico, energético, de hidrocarburos, agroindustrial y de construcción de infraestructura carretera, entre otros.

[2] Véase https://www.sierranorte.org.mx/#/

[3] Veáse https://www.tosepankali.com/v2/

Secciones

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»10″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»5″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»6″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Nación» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»9″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#000000″ hover_overlay_icon_color=»#000000″ admin_label=»Mundo y Sociedad» post_format_icon_bg_color=»#000000″ remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]

No Te Puedes Perder…

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»54,60,102,104,123,124″ heading_style=»custom» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#d84c1e» hover_overlay_icon_color=»#d84c1e» post_format_icon_bg_color=»#d84c1e» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.5″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ header_font_size=»27px» header_line_height=»1em» subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ main_meta_text_color=»#000000″ main_body_text_color=»#000000″ list_title_text_color=»#000000″ list_meta_text_color=»#000000″ custom_margin=»||0px||false|false» custom_padding=»||0px||false|false» border_radii=»on||||» border_color_all=»#d84c1e» border_style_all=»none» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_ads_agsdcm _builder_version=»4.5.6″ _module_preset=»default»][/et_pb_ads_agsdcm]