55 8925 1325 [email protected]

IN ATL IN TÉPETL

Francisco Xavier Martínez Esponda

Francisco Xavier Martínez Esponda

Licenciado en Derecho por la Universidad Iberoamericana (2002-2006) con mención honorífica y Maestro en Ecología Tropical por parte del Centro de Investigaciones Tropicales (CITRO) de la Universidad Veracruzana (2014), con mención Honorífica. Ha colaborado como abogado en Litiga, Organización de Litigio Estratégico de Derechos Humanos A.C. (Litiga OLE) y en el Centro Mexicano de Derecho Ambiental, A.C. (CEMDA) ha sido director regional de la oficina Golfo de México (2013-2016) y actualmente se desempeña como director operativo. Una de sus las líneas principales de trabajo son los derechos humanos de los pueblos indígenas y comunidades equiparables, el patrimonio biocultural y la construcción del Estado pluricultural en México.

Xopantajxochitalnamikilis

In taltikpak, in tosemanauak uaktok, sayoj maj se kiita in mojmostika tajkuilol ika se kimachilis in ueyi tetsauit ejkotok, nimoluiaj in talnamikilis kualkui se tatsintokalis ¿kani yetokej in tekiuanij in amo kixnamikij in kuejmol? In tayolojpacholis yetok oksé tepitsin tani, nochi in taltikpak tekiuanij, noiujki in toxiujtekiuani, kitaliaj miak tomin ika kikouaj toni ika temiktiskej itech in neteuilmej uan no kichiuaj miak tekit ika kikixtiskej petróleo uan gas, in tetsuit in ejkotok amo intekiuj. ¿Kani mokauj in París sentalnamikilis? ¿Toni panok ika inin chiualis ika kiajsiskiaj keniuj pouis in derechos humanos? Takan teyisá tapaleuij in Ucrania neteuil eski kitekixtilij in xayak una ijkón tikitan kani yetok ininyolo uan initalnamikilis.

Tein kuali tinochime nejín eski sayoj se taman, tein kuali in tinochimej onkak tokniuan, xolalkonemej, nechikolismej, altepemej in kiojtokaltiaj ininyeknemilis. Kemaj timiakej tikuij in tomanamik uan tiktaliaj in semanauak kemej tikenekij ika nojón in xopantaj niuelik tisen yajkej uan niteuantik tiyektaluijkej in kuoujtsin kualtsin uan mauistik “Takuaujtamatilis” tik tokaitiyaj. Kemaj nejín xopantaj kualkuik ome uejueyi kualneskayot ika timoyolchikauaskej tiksentokaskej in yektilis uan nejmachpiyalis ojtokalis.

Maj tipeuakan ika se takochitalis nekeman tikchixkej, in 26 tapoual julio in tipanokej, in Asamblea General de Naciones Unidas kipoujkaitak in moneki tikpiyaskej se chipauak, kuali uan chikaujtok semanauak[1]. Nejín ojtokalis peuak ika in Conferencia de Naciones Unidas ipampa in semanauak techyeualojtok itech 1972 uan ika miak ouijkayot ika ajsikej itech nejín sentanemililis. Axkan uitsa in okachi ouij: mopoujkaitas uan se kitojtokas. Nimoaxkatiya in Alta Comisonada para los Derechos Humanos itajtol, Michele Bachelet ijuak kiitoj: “amo sayo moneki moijtos in totech moneki se semanauak chipauak. In Asamblea General italnamikilis semi moyekita: in ueyialtepemej kichiuaskej inintekiuj uan moyolchikauaskej maj mochiua. Tikijyouiskej tinochi takan amo tiksenchiuaj teyisá tinochin”.[2]

Okseko, 26 junio, in Centro Mexicano de Derecho Ambiental (CEMDA) itanauatil nechikol in tiiuantikej in maseualmej inchikaukayo in kiixnamikij in concesiones mineras, techyoleuj se nechikol Zacatipan kampa tikinmaktilijkej in sentencias kampa kitsikixtiyaj in mineras. In okachi kualtsi eski ijuak nochimej kiijtojkej amo motemakas uelitilis maj kitalikan se  chiualis minería. In taltikpak tateochiual uan yoltok uan takan miki in maseualaltepej nomikiskej, ika nojón amo se kitemakas uelitilis kemej yoni.

In 18 agosto ika mauisyot nechyoleujkej ma niiuanti in Consejo Masewal  Altepetajpiyanij in kimaktilijkej in juzgado in kixmatok in kuejmol in Acta de Asamblea motelneki; nimoluia xa in tekiuaj kitenkakis in maseualaltepet uan maj amo ok kintsintokas itech se talnamikilis amo yekchipauak.[3]

Nekemanya tiktojtokatokej miak kuejmolmej, nimoluiaj nejín techyolchikaua, uan takan tiknekin titeyolchikauaskej. Nimonemilia, in chiualis nochipa tesentilia ika kikixtiyaj inin tektalnamikilis (iksá tein amo kuali), ika kitemouaj keniuj se kuali yetos itech cambio climático itech in tataman olochtaselot, in talnamikilis CityAdapt iuan Universidad veracruzana kichiujkej seki auilmej kualtsitsin[4] ika se momachtis nejín talnamikilis in nojnel uan uan tinochi uelis se motokis oksé taman iuan in totaltikpak.

Oksé ojtokalis teyolchikaua eski in constituyente de Chile, takan in takayot kipoujkaita oso amo in yankuik ueyi tanauatil 4 de septiembre, tein neli eski yon tanauatil kemej chipauak ejekat ta kipoujkaita in Altepet ecológico, in taltikpak kipoujkaita, kinpoujkaita in uejkaujka altepemej, inintalpan kinyekpiya uan monemilia keniun nochi pouiskej itech tanemililis.[5] Se ueyi tapatal mochiuaskiya itech altepet chileno uan xa ualajsis nejón kualnemilis nikan.

Ikin ok nikixpouak se amaix monotsa “Criando personas libres” Kijkuiloj Akila S. Richards uan yej kinemilij “cuestionarse locamente” ika moitas keniuj se motsintokas ika se kiajsis kani peua in tokuejmolmej. Maj ijkón maj timo yektatsintokikan ika tikajsiskej in kuejmol tikijyouiaj inaluayo, ijkón tikajsiskej xochitalnamikilis uan yolchikaualis ika tikixnamikisken in tetsauit. Ijkón ijuak tikixejekoskej tech poloua in takuoujtamatilis amo maj tikixpouakan in tajkuilolmej nionó maj tiktemokan in yolojpacholis iuan tin tekiuanij, okachi kuali maj tiyakan iuan in tokalnauaknenkej, iuan in toxolal uam maj tisentekitikan ika maik talnamikilis ika timoseyolchikauaskej, timosenyolpaktiskej, uan tiktsinkixtiskej nochi tein kixokolia in toyolo.

Tapaleuij María Isabel Noriega Armella.

Kitalij maseualkopa Francisco Sánchez Conde.


[1] Véase https://digitallibrary.un.org/record/3982508?ln=es

[2] Véase https://news.un.org/es/story/2022/07/1512242

[3] Moita https://www.cemda.org.mx/pide-pueblo-masewal-cancelacion-definitiva-de-concesiones-mineras-en-la-sierra-norte-de-puebla-y-recibe-apoyo-de-ocs-internacionales/

[4] Nejín auilmej yetokej itech: ​​https://www.uv.mx/cosustenta/documentos/kit-de-juegos-abe/

[5] Moita https://elpais.com/america-futura/2022-08-25/los-pilares-medioambientales-de-la-constitucion-ecologica-que-se-votara-en-chile.html

Secciones

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»10″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»5″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»6″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Nación» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»9″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#000000″ hover_overlay_icon_color=»#000000″ admin_label=»Mundo y Sociedad» post_format_icon_bg_color=»#000000″ remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]

No Te Puedes Perder…

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»54,60,102,104,123,124″ heading_style=»custom» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#d84c1e» hover_overlay_icon_color=»#d84c1e» post_format_icon_bg_color=»#d84c1e» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.5″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ header_font_size=»27px» header_line_height=»1em» subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ main_meta_text_color=»#000000″ main_body_text_color=»#000000″ list_title_text_color=»#000000″ list_meta_text_color=»#000000″ custom_margin=»||0px||false|false» custom_padding=»||0px||false|false» border_radii=»on||||» border_color_all=»#d84c1e» border_style_all=»none» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_ads_agsdcm _builder_version=»4.5.6″ _module_preset=»default»][/et_pb_ads_agsdcm]