55 8925 1325 [email protected]

IN ATL IN TÉPETL

Francisco Xavier Martínez Esponda

Francisco Xavier Martínez Esponda

Licenciado en Derecho por la Universidad Iberoamericana (2002-2006) con mención honorífica y Maestro en Ecología Tropical por parte del Centro de Investigaciones Tropicales (CITRO) de la Universidad Veracruzana (2014), con mención Honorífica. Ha colaborado como abogado en Litiga, Organización de Litigio Estratégico de Derechos Humanos A.C. (Litiga OLE) y en el Centro Mexicano de Derecho Ambiental, A.C. (CEMDA) ha sido director regional de la oficina Golfo de México (2013-2016) y actualmente se desempeña como director operativo. Una de sus las líneas principales de trabajo son los derechos humanos de los pueblos indígenas y comunidades equiparables, el patrimonio biocultural y la construcción del Estado pluricultural en México.

Miak taijyouilis uan tein xochiouatij ok

¿Keyej in tokniuan uan in altepemej kiiyouiaj? ¿toni kiiyouiaj? In taiyouilis eski se talnamikilis tein noian kampa yetokej oso kampa nemij in tokniuan mosenchiua uan kijtosneki miak chikaujkachiualis, semi teyolkokoua, in kiixnamikij in tejtelchiualis, uan in kinchikaujkauiaj, teauilchiualis. Ika nejón, itech nejín talnamikilis, in ijyouilis eski se ixyak in moneki tiueliskej tieskij taman, in toneskayokajsikamatilis uan in amo akaj techijyouiltis.

In metsti agosto ikin panok, tikelnamikej in 500 xiuit in kitamotkej in México-Tenochtitlan uan yon itech moneki oksé ixpoualis uan oksé neskayot, noiujki yankuik talnamikilis, kemej kintenkakiskiaj in maseualaltepemej uan in nochipa tajtouaj itech in xiujtekichiualis amo tajtoskiyaj. Nikixejekoua amo kualtiya, in xiujtekiuanimej, moolchtalijkej uan moaxkatiya in tein amo ininaxka: moaxkatijkej in altepemej intajyouilis in tein nochipa kipaleuiaj. Se uankuik talnamikilis eskiya in xiujtekiuanimej amo maj mosenkuilikan in tanojnotsaloni uan amo maj kimoaxkatikan in tanojnotsalis in tein amo yejuan kijtoskiyaj ijkón kakistis akonimej kintentsakkej uan kinpikkej.

In 13 tapoual agosto 1521 uetsika, satepan se ueyi uan chikauak neteuil, in xolal México-Tenochotitlan, ininaluayo in altepetekiuaj mexika, kintanik se chikauak tateuianij, seki españoles uan miak maseualtakaj tlaxkalankayomej uan uexotsinkas. Nejín tonal miak taman ika mauiiltijkej, maski amo nika tikixejekoskej, in tapololis in México-Tenochitlan ika moyolchikauaj miak uejkaukayoaltepemej ika kitojtokaskej inintajyouilis, aman kiixnamikij okse yankuik tateuiani uan okseki, ika nekokol kipeualtiyaj oksé tajyouilis, kiixnamikij oksé tateuia uan texikoua. In 13 de agosto 1521 amo ixuak se altepekoyot kemej kitalijkej itech se tet pilkatok itech kalmauistik in Ueyitiopan, yon eski se tonal ijuak miak kiojtokaltiya se chikaujkachiualism ika kipiyaskej uan kitekitiltiskej inintamanyo, kijtoneki eskij yejuan, nion okachi nion tsinkistoskej. Kemej kijtouaj in zapatistas: “amo techtankej, tinemij ika in tikinijyouijkej”.

Ijuak tamik in moxeloj in toaltepeuj, in tonalmej tikelnamikiskej uan kijtosneki in monaluayotij in Altepetekiuaj mexicano tapoual 1821, amo ika kinyolojpachojkej in akin kintsinkixtijkaj oso kintejtelchiujkaj, nion kinpoujkaitakej nion moyektalij in xiutekitilis. In Altepetekiuaj axkan sayoj kitojtoka yon moaxkatilis uan kixokolis kemej kichiujkej in analtekos ijuak ejkokej. In República tauika iuan in maseualaltepemej, iuan in afrokayomej kuoujtajkayomej uan asiátikos; momostika tikakij itech tanojnotsaloni in chikaujkachiualis in kipeualtiyan in xolakonemej uan altepemej, se chikaujkachiualis in kineki kipaleuiskej in tein inaxka, uan in nejín eski se ueyi neteuil ta in tomineukej uan in tachkuachiualis kin xokolian inintajtol, inintalpan, inintal, iniauj, ininxinach, in tokniuan; uan kinkepiliaj in tajsoltamotalis, kinpitsochiuaj in atauitmej, in talmej kampa tatokaj amo kualtiyaj, Apis,nekokolmej uan mikemej. Nejón in xiujtekiuanimej uan in tomineuaj kitokaitiyaj “chikaujkatalnamikilis”, uan in maseualmej kintokaitiyaj, uan neli, “miketalnamikilis”.
Ijkón, itech nejín talnamikilismej, se ueyi tatsintokalis es ox in to República uelis tsikuinis uan tipanoskej itech altepet kampa timopoujkaitaskej tataman. Takan kuali tiyektachiyaj, tikpoujkaitaskej in 4t Xiujtekiuaj uan in CDMX Xiujtekiuaj amo yetokej uan amo kinekij kipiyaskej yon talnamikilis, kijtoneki, amo kikakij, amo kipoujkaitaj, amo motekauiliaj. In tonalmej moita keniuj moaxkatiyaj in tenojnotsalis tein maseual tajyouilis uan amo tekauaj maj se kintenkaki in tokniuan nion xolalkonemej nion maseualaltepemej in kijyouijkej in altepetekiuaj inexokolil in nochipa ika kinkuemoloua, kemej kijtoua Yasnaya Aguilar, ¿keyej in Tayekankej kitajtanilia in altepeespañola maj kitajtani tapojpoluilis ta in Altepetekiuaj mexikano amo onkaya? ¿ox ueli in Tayekankej tajtos ixpatka in maseualaltepemej in maseualaltepemej in nemij México? Pané initanauatil amo ajsi.

In Bernal Díaz del Castillo mopoloj itech Historia Verdadera ijuak kijkuiloj in tampolmej in kinuijuitekiyaj tonayan uan youak itech Ueyi tiopan in México-Tenochtitlan ijuak kinyeualojkej, moseuijkej ijuak kikitskijkej in Cuauhtemoc; kanaj, amo neli, amo mesuijkej, ta sayo moajchiujkej okseko uan ininchikauak tatsotson kakisti miakan itech in ueyi altepet uan amo motentsakuaskej niman. Moseuiskej ijuak peuas taxochiouas. In xochiujkayot eski in yektilis, in iluit uan in nenamikilis ineskayo, uan nejín ejkos ijuak tikpoujkaitaskej in tokniuj kemej eski, ijuak tiktsinkixtiskej in tejtelchiualis. Tinochimej tochiualis amo sayo in xiujtekiuaj.

Ika nejín, nikmoaxkatiya in subcomandante Galeano itajtol in 26 abril in tipanokej “(…) maj amo tanauati se tapal. Ma amo akaj tanauati ijkón amo akaj tatakamatis uan maj nochi maj eskij kemej eski ika pakilis. Ta in netekipachol uan in nekokol uitsa itech akin kineki teskat kampa se moita uan amo teskat kampa se tachiyas in semanauak in nieski. Ika ueyi kualanalis se kitapanas 7 mil teskamej kampa se moita in nekokol pajtis. Miak mikilis tekokos ijkón, in nemilis eski in ojtokalis…”

In tajyouilis eski ipanpa in nemilis, eski ipanpa in touelitilis ika tiktokaskej xinach ika amo akaj techikaujkauis uan maj techkaua tikeponiskej. Oksé Altepetl México, uelis.

P.D. In tajyouilis kipiya miak xayakmej, semej, tein semi nikuelita, uan kampa miak niksaloj eski itech in maseualaltepet nej Sierra Norte de Puebla; in tokniuan ompakayomej semi kinxokolij in huracán Grace panok intalpan; miak kipolojkiej ininkal, inintatok in mimientaj kuoujmej; nejín nokintekipachoj in tokniuan totonakos Veracruz, ijkón namechyoleua nokniuan in nantaixpouaj maj tikpaleuikan nejín tajyouilis uan keponilis maj tiktetayokolikan ika tikinyolchikauaskej; akin kipiyas pakilis, uelis kichiuas itech nechikolmej kemej Fundación Tosepan, A.C. y Tochan Nuestra Casa, A.C. oso iuan oksé nechikol oso tokniuj akin nankiixmatij.

Tapaleuij María Isabel Noriega Armella.
Kitalij maseualkopa Francisco Sánchez Conde.

Secciones

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»10″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»5″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Capital» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»6″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» admin_label=»Nación» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_posts_agsdcm category_id=»9″ heading_style=»custom» posts_per_page=»2″ show_categories=»off» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#000000″ hover_overlay_icon_color=»#000000″ admin_label=»Mundo y Sociedad» post_format_icon_bg_color=»#000000″ remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.0″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ min_height=»650px» max_height=»650px» custom_margin=»-36px||||false|false» border_width_all=»0px» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]

No Te Puedes Perder…

[et_pb_posts_agsdcm category_id=»54,60,102,104,123,124″ heading_style=»custom» show_comments=»off» hover_overlay_color=»#d84c1e» hover_overlay_icon_color=»#d84c1e» post_format_icon_bg_color=»#d84c1e» remove_drop_shadow=»on» _builder_version=»4.6.5″ _module_preset=»default» header_text_color=»#000000″ header_font_size=»27px» header_line_height=»1em» subheader_text_color=»#000000″ main_title_text_color=»#000000″ main_meta_text_color=»#000000″ main_body_text_color=»#000000″ list_title_text_color=»#000000″ list_meta_text_color=»#000000″ custom_margin=»||0px||false|false» custom_padding=»||0px||false|false» border_radii=»on||||» border_color_all=»#d84c1e» border_style_all=»none» locked=»off»][/et_pb_posts_agsdcm]
[et_pb_ads_agsdcm _builder_version=»4.5.6″ _module_preset=»default»][/et_pb_ads_agsdcm]